ارتوپدی یکی از شاخه‌های مهم پزشکی است که به تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری‌ها و آسیب‌های سیستم اسکلتی-عضلانی بدن می‌پردازد. این سیستم شامل استخوان‌ها، مفاصل، رباط‌ها، تاندون‌ها و عضلات است. متخصص ارتوپدی یا “ارتوپد” می‌تواند هم با روش‌های غیرجراحی و هم با جراحی، به بهبود عملکرد بدن و کاهش درد بیماران کمک کند.
چه بیماری‌ها و مشکلاتی در حوزه ارتوپدی شایع هستند؟
آرتروز (Osteoarthritis)
دیسک کمر و گردن
شکستگی استخوان‌ها و آسیب‌های ورزشی
زانودرد و ساییدگی مفصل زانو
درد شانه و آسیب‌های روتاتورکاف
التهاب تاندون (تندینیت)
انحراف ستون فقرات (اسکولیوز یا کیفوز)
پاچنبری و ناهنجاری‌های مادرزادی استخوان‌ها
درمان مشکلات ارتوپدی بسته به نوع و شدت بیماری ممکن است شامل موارد زیر باشند:
درمان‌های غیرجراحی:
فیزیوتراپی
دارودرمانی (ضددرد، ضدالتهاب)
تزریق مفصلی (ژل یا کورتون)
آتل یا گچ گرفتن
درمان‌های جراحی:
تعویض مفصل (مثل تعویض مفصل زانو یا لگن)
آرتروسکوپی (جراحی بسته مفاصل)
تثبیت شکستگی با پیچ و پلاک
اصلاح ناهنجاری‌ها یا انحرافات استخوانی
چه زمانی و در چه شرایطی ممکن است مشکلات ارتوپدی بروز کنند؟
افزایش سن: فرسودگی مفاصل و استخوان‌ها
ورزش‌های سنگین و غیراصولی: مانند وزنه‌برداری یا فوتبال بدون آمادگی کافی
تصادف و آسیب‌دیدگی: ضربه مستقیم به مفصل یا استخوان
اضافه وزن: فشار مضاعف بر زانوها و کمر
عدم تحرک طولانی مدت: ضعف عضلات و گرفتگی مفاصل
عوامل ژنتیکی یا مادرزادی
شغل‌هایی با فعالیت فیزیکی زیاد یا وضعیت بدنی نادرست (مثل نشستن طولانی پشت میز)
سوالات پر تکرار
آیا آرتروز درمان قطعی دارد؟
خیر، آرتروز درمان قطعی ندارد، اما می‌توان آن را کنترل و مدیریت کرد تا علائم کاهش پیدا کنند و کیفیت زندگی فرد حفظ شود.
چرا آرتروز درمان قطعی ندارد؟
آرتروز (بخصوص نوع شایع آن یعنی آرتروز مفصلی یا استئوآرتریت) به‌دلیل فرسایش تدریجی غضروف مفاصل اتفاق می‌افتد. غضروف‌ها برخلاف برخی بافت‌های دیگر، توانایی ترمیم و بازسازی کامل ندارند. به همین دلیل، وقتی تخریب شوند، امکان بازگشت کاملشان وجود ندارد.
راه‌های کنترل و کاهش علائم آرتروز:
تغییر سبک زندگی: کاهش وزن، فعالیت فیزیکی منظم، پرهیز از حرکات سنگین مفاصل
دارودرمانی: مسکن‌ها، ضدالتهاب‌ها، مکمل‌های مفصلی مثل گلوکزامین و کندرویتین
فیزیوتراپی: برای افزایش قدرت عضلات اطراف مفصل و بهبود حرکت
تزریق داخل مفصل: مانند تزریق ژل یا کورتون
استفاده از زانو بند یا کفش طبی: برای کاهش فشار روی مفصل
درمان‌های نوین: مثل پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) یا سلول‌های بنیادی (در مراحل ابتدایی) جراحی تعویض مفصل: در موارد پیشرفته که درد شدید و محدودیت حرکتی وجود دارد
چگونه بفهمم دیسک کمر دارم؟
برای اینکه بفهمید آیا دیسک کمر دارید یا نه، باید به علائم خاصی توجه کنید و در صورت مشکوک بودن، به پزشک متخصص مراجعه کنید. در ادامه برات توضیح می‌دم که:
علائم رایج دیسک کمر چیست؟
درد پایین کمر ،درد ممکن است مداوم یا گهگاهی باشد با نشستن، خم شدن، یا بلند کردن اجسام بدتر می‌شود در استراحت معمولاً کمتر می‌شود درد تیرکشنده به پا (سیاتیک) درد از کمر به باسن، پشت ران و تا ساق یا انگشتان پا تیر می‌کشد معمولاً در یک پا حس می‌شود گزگز، بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن پا به‌ویژه در انگشتان، ساق یا پاشنه گاهی همراه با ضعف عضلانی در پا ضعف یا کاهش قدرت در پاها یا انگشتان پا افتادن اشیاء از دست یا کشیدن پا به زمین هنگام راه رفتن افزایش درد هنگام عطسه، سرفه یا نشستن طولانی این حرکات فشار بیشتری به دیسک وارد می‌کنند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر علائم بالا را بیشتر از چند روز احساس می‌کنی یا شدت درد در حال افزایشه، حتماً به پزشک ارتوپد یا جراح مغز و اعصاب مراجعه کن. در موارد خاص، ممکنه نیاز به عکس‌برداری با MRI یا سی‌تی‌اسکن داشته باشی تا وضعیت دیسک‌ها مشخص بشه.
نکته مهم:
دیسک کمر درجات مختلفی دارد؛ از برآمدگی خفیف (bulging) گرفته تا پارگی کامل (herniation یا فتق دیسک).
درمان آن بسته به شدت مشکل می‌تواند شامل:
استراحت و دارو
فیزیوتراپی
تزریق‌های ضدالتهابی
در موارد شدید: جراحی
درمان خانگی برای زانودرد چیست؟
درمان خانگی برای زانودرد بستگی به علت درد داره (مثل آرتروز، آسیب‌دیدگی، التهاب تاندون، اضافه وزن یا ضعف عضلات اطراف زانو). اما در اکثر موارد زانودردهای خفیف تا متوسط، می‌شه با روش‌های زیر در خانه کنترل و تسکینش داد:
درمان‌های خانگی موثر برای زانودرد
1. یخ‌گذاری (کمپرس سرد)
روزی ۲ تا ۳ بار، هر بار ۱۵–۲۰ دقیقه روی زانو
کاهش التهاب، ورم و درد
2. گرم‌کردن (در دردهای مزمن یا خشکی مفصل)
از حوله گرم یا پد حرارتی استفاده کن (نه در موارد ورم!)
برای شل‌کردن عضلات و روان‌تر شدن حرکت مفصل
فزایش درد هنگام عطسه، سرفه یا نشستن طولانی
این حرکات فشار بیشتری به دیسک وارد می‌کنند
3. استراحت نسبی
فعالیت سنگین و فشار زیاد به زانو را کم کن
اما بی‌حرکت بودن کامل هم باعث خشکی مفصل می‌شه
4. بستن زانو (زانو بند یا بانداژ کشی سبک)
زانو را حمایت می‌کنه و از حرکات اضافی جلوگیری می‌کنه
فشارش نباید زیاد باشه که جریان خون رو قطع کنه
5. استفاده از مسکن‌های ساده
مثل استامینوفن یا ایبوپروفن (با مشورت پزشک)
برای کاهش درد و التهاب
6. ورزش و حرکات تقویتی ملایم
مثل تمرینات کششی همسترینگ، عضله چهارسر ران یا حرکات پل
قوی شدن عضلات ران، فشار روی مفصل زانو را کم می‌کنه
پیاده‌روی سبک یا شنا هم مفیده
7. کاهش وزن (اگر اضافه‌وزن داری)
هر کیلو کاهش وزن می‌تونه فشار زیادی از روی زانو برداره
8. تغذیه مناسب
مصرف خوراکی‌های ضد التهاب مثل: زنجبیل، زردچوبه، ماهی چرب، سبزیجات، ویتامین D و کلسیم
مکمل‌هایی مثل گلوکزامین و کندرویتین (با نظر پزشک)
چه کارهایی ممنوعه؟
نشستن طولانی چهارزانو یا دو زانو ، پله زیاد رفتن ،دویدن روی سطح سخت ،حمل وسایل سنگین ، ورزش‌های پرفشار بدون آمادگی
چه ورزشی برای تقویت مفاصل مناسب است؟
برای تقویت مفاصل (به‌ویژه زانو، لگن، مچ، شانه و ستون فقرات)، باید ورزش‌هایی انجام بدی که هم فشار زیادی روی مفصل نیارن و هم باعث تقویت عضلات اطراف مفصل، بهبود انعطاف‌پذیری و افزایش پایداری مفصل بشن. در ادامه بهترین ورزش‌ها برای مفاصل رو برات آوردم:
ورزش‌های مناسب برای تقویت مفاصل
1. شنا و ورزش در آب (آب‌درمانی)
فوق‌العاده مؤثر برای کاهش فشار روی مفاصل
آب مقاومت خوبی ایجاد می‌کنه بدون اینکه وزن بدن روی مفصل بیفته
مناسب برای زانو، لگن، کمر و شانه‌ها
2. پیاده‌روی سبک و منظم
باعث روان شدن مفصل‌ها و تقویت عضلات اطراف می‌شه
کفش طبی و سطح صاف خیلی مهمه
برای زانو، لگن و کمر بسیار مفیده
3. یوگا و حرکات کششی ملایم
افزایش انعطاف‌پذیری، تعادل و تقویت عضلات تثبیت‌کننده مفاصل
حرکات باید اصولی و بدون فشار ناگهانی باشن
مفید برای تمام مفاصل، به‌ویژه شانه، زانو، کمر
4. دوچرخه‌سواری ثابت (یا دوچرخه ثابت خانگی)
حرکت نرم زانو و لگن بدون فشار مستقیم
عضلات ران (چهارسر) رو تقویت می‌کنه و فشار از زانو کم می‌شه
5. تمرینات قدرتی سبک
با کش ورزشی یا دمبل سبک برای عضلات اطراف مفاصل
مثال:
برای زانو: اسکوات سبک، پرس پا
برای شانه: بالا بردن دست‌ها با وزنه سبک
برای مچ: تقویت مچ با توپ یا کش
6. تمرینات تعادلی و پایداری مفصل
مثل ایستادن روی یک پا یا استفاده از تخته تعادل
به تقویت عضلات ریز اطراف مفاصل کمک می‌کنه
ورزش‌های نامناسب برای مفاصل ضعیف یا آسیب‌دیده:
دویدن روی سطح سخت
پریدن یا حرکات پرشی سنگین
تمرین با وزنه سنگین بدون فرم صحیح
ورزش‌هایی که شامل حرکات ناگهانی یا چرخش سریع مفصل هستن (مثل بسکتبال یا تنیس)
تفاوت آرتروز و روماتیسم چیست؟
آرتروز یعنی مفصل به مرور زمان فرسوده می‌شه، بیشتر در سالمندان دیده می‌شه.
روماتیسم مفصلی یعنی بدن به مفاصل خودش حمله می‌کنه، یک بیماری مزمن خودایمنی هست و می‌تونه مفاصل را تخریب کنه.
نتیجه‌گیری:
اگر مفاصلت تقارن دارن، همراه با خستگی مزمن، تب کم‌درجه یا تورم گرم و قرمز هستن، احتمال روماتیسم بیشتره و باید حتماً آزمایش خون بدی. اگر فقط یک مفصل (مثلاً یک زانو یا دست) درد داره و با کار زیاد بدتر می‌شه، آرتروز محتمل‌تره.
چه موقع به جراحی تعویض مفصل نیاز داریم؟
نیاز به جراحی تعویض مفصل (مثل زانو، لگن یا شانه) زمانی پیش میاد که مفصل آسیب‌دیده یا تخریب‌شده به‌حدی پیشرفته باشه که درمان‌های غیرجراحی دیگه مؤثر نباشن و زندگی روزمره‌ی فرد دچار اختلال بشه.
آیا فیزیوتراپی برای دیسک مفید است؟
بله، فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین و اصلی‌ترین روش‌های درمان دیسک کمر و گردن است، به‌ویژه وقتی فتق دیسک یا برآمدگی خفیف تا متوسط باشد و هنوز نیاز به جراحی نداشته باشد.
در واقع در بسیاری از موارد، فیزیوتراپی می‌تونه جایگزین جراحی بشه یا آن را به‌تعویق بندازه